5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece kutlanan Hıdırellez ya da Hıdrellez Bayramı, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi” ne 2017 yılında kaydedilmiştir.
Türkiye’de bu bayram “Hıdırellez, Hıdrellez, Hızır-İlyas, Ederlezi, Kakava, Haftamal, Eğrilce, Eğrice” adlarıyla da kutlanmaktadır.
Hıdırellez’in kaynağı hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Bu görüşlerden en yaygını Hıdırellez’in Mezopotamya ile Anadolu kültürlerine ait olduğu şeklindedir. Yaygın diğer bir görüş, İslamiyet öncesi Orta Asya Türk kültür ve inançlarına ait olduğu şeklindedir. Hızır ve İlyas Peygamberin yeryüzünde buluştukları gün olarak kabul edilen Hıdrellez, doğanın canlanması ile bolluk ve bereket beklentisini simgeler ve her yıl 5-6 Mayıs günlerinde kutlanır. İnsanlar kutlamalarda, ateş yakıp üzerinden atlar, dualar ederler, dilek tutarlar. Hıdrellez’in diğer bir ritüeli ise bir kağıda dilekler yazıp toprağa gömmek ya da suya bırakmaktır.
Hıdırellez, Anadolu insanı için kutlamanın ötesinde bir anlam da taşır. Anadolu’da Hıdırellez yılın yenilenme günüdür. Yaşamın özsuyunun bitkilere yürüdüğü gün olarak kabul edilir. Doğa yeni bir güne değil, yeni bir yaz mevsimine uyanır.
Kütahya’nın Tavşanlı ilçesine bağlı bir orman köyündeki Yörükler (Karakeçili Yörükleri) atalarının asırlardır sürdürdüğü “çiy damlalarıyla yoğurt mayalama geleneğini” her yıl Hıdırellez günü 6 Mayıs ve takip eden iki gün boyunca doğadaki otların üzerindeki çiy damlalarını toplayarak yerine getirmektedir. Yörük kadınları Hıdırellez günü, şafak vaktinde uyanarak doğadaki bitkilerin, otların üzerindeki çiy damlalarını toplar. Bu çiy damlaları süte karıştırılarak yoğurt mayalanır. Aynı maya ekmek yapımında kullanılır. Sadece 6,7 ve 8 Mayıs günü toplanan çiy taneleriyle mayalama yapılabildiğinden, bir daha ki Hıdırellez gününe kadar aynı maya kullanılır. Yörüklerin geleneklerine göre bu maya her yıl Hıdırellez döneminde tazelenir.
Türklere özgü bir yiyecek olan yoğurt, Tavşanlı ilçesine bağlı Çıkrıcak köyünde Hıdırellez günü toplanan çiy taneleriyle elde ediliyor. Eskiden oba hayatı yaşayan ve “Madanlar” lakabıyla tanınan Yörükler, yoğurdu Hıdırellez’in bir armağanı olarak gördüklerini ifade ediyorlar.
Aynı Yörük ailesine mensup Himmet BENLİ, “Bir yörük, göç yolunda koyundan sağdığı sütü bir ağacın altına koyduğunda koyulaştığını fark etmiş. Bunun nedenini araştırınca çiy tanelerinin buna neden olduğunu anlamış. O günü belirlemiş. Biz Hıdırellez olarak kabul edilen 6, 7 ve 8 Mayıs’ta otlara düşen ilk çiy taneleriyle güneş doğmadan önce akan suyla sütü mayalayarak yoğurdu yeniden yaparız. Yoğurdu yıl boyunca maya olarak kullanırız. Her yıl yeniden mayalarız” diyor. Benli, “nazar değer” inancıyla sadece akrabalar arasında maya değişimi yapıldığını da söylüyor.
